Μνήμες  από τον πόλεμο του 40-41

Οι νεκροί Ήρωες Καμιναράδες

Το έχει γράψει ο  αείμνηστος Κώστας Φανός του Φωτεινού

Ο πόλεμος αυτός που μας τον κήρυξε η φασιστική τότε Ιταλία του Μουσολίνι , με βρήκε ως υπενωμοτάρχη στην Ασφάλεια Αθηνών.

Τις  πρώτες νίκες του στρατού μας γιορτάσαμε όλοι οι Έλληνες από τις πρώτες μέρες της έναρξής του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 και είδαμε να παρελαύνουν  στους δρόμους της Αθήνα οι πρώτοι Ιταλοί αιχμάλωτοι.

Όχι όμως σαν νικητές όπως τους έλεγε ο φασίστας Μουσολίνι , αλλά σαν κακομοίρικα ψωραλέα ανθρωπάκια.

Οι πρώτες νίκες μας ήλθαν από το μέτωπο της Κορυτσάς καθώς και οι πρώτοι αιχμάλωτοι το πρώτο δεκαήμερο του Νοέμβρη  του 1940.

Αυτές τις ημέρες συγκροτήθηκε από την χωροφυλακή ένα σώμα με σκοπό την δημιουργία αστυνομικών τμημάτων και σταθμών χωροφυλακής στα ελευθερωμένα από τον Ελληνικό στρατό χωριά και πόλεις της Αλβανίας που  κατά ποσοστό 90% κατοικούσαν γνήσιοι Έλληνες που καίτοι γεννημένοι στην Αλβανία από πάππου προς πάππου δεν γνώριζαν και δεν μιλούσαν την Αλβανική γλώσσα ιδίως οι γυναίκες και τα παιδιά.

Οι μεγάλοι άνδρες λόγο και της συνάφειάς τους με τους Αλβανούς ομιλούσαν και την Αλβανική.

Το σώμα που συγκροτήθηκε από Αξιωματικούς και οπλίτες χωροφυλακής για τον ανωτέρω σκοπό αναχώρησε για την Αλβανία περί της 15 Νοεμβρίου σιδηροδρομικός για την Λάρισα και στην συνέχεια για Καλαμπάκα και μέσο Κατάρας και Μετσόβου για Ιωάννινα .

Εκεί ιδρύθηκε η Ανωτέρα Δ/ση χωροφυλακής Αργυροκάστρου καθώς και οι υποδιευθύνσεις και οι σταθμοί στα ελευθερωμένα χωριά και κωμοπόλεις.

Εγώ τοποθετήθηκα στην υποδιοίκηση χωροφυλακής Δελβίνου ως γραμματέας, με διοικητή τον Γραικούση Τζανέτο  Ανθ/ρχο από τα Δεματορά.

 

 (Το Δέλβινο ή Δέλβινα, (αλβανικά: Delvina), είναι μικρή πόλη της Αλβανίας στην Βόρεια Ήπειρο. Αποτελεί το εμπορικό κέντρο μεγάλης και κλειστής λεκάνης (πεδιάδας) που διαρρέεται από τον ποταμό Βιστρίτσα και χωρίζεται από το Ιόνιο πέλαγος από παράκτια λοφοσειρά που εκτείνεται απέναντι και βόρεια της Κέρκυρας)

 

Στα Ιωάννινα μείναμε περίπου 10-15 ημέρες  περιμένοντας να πέσει το Αργυρόκαστρο όπου οι Ιταλοί αντιστεκόταν σθεναρώς .

Κατά το διάστημα αυτό στα Γιάννενα συναντήθηκα όλος τυχαίως  με τον έφεδρο Ανθ/χο Σταύρο Φανό του Βαγγέλη πρώτος μου ξάδελφο με το οποίο είχαμε  χρόνια να ιδωθούμε γιατί απουσιάζαμε και οι δύο από το χωριό, εγώ στην χωροφυλακή και ο Σταύρος  σαν σωφρονιστικός υπάλληλος ς στις φυλακές της Κέρκυρας.

Μείναμε όλη την ημέρα και την νύχτα στο ξενοδοχείο που έμενε και αφού είπαμε για τις οικογένειές μας και μου έδινε διάφορες συμβουλές για τους κινδύνους  του πολέμου επαναλαμβάνοντας ότι για τον ίδιο ο πόλεμος αυτός  είναι παιχνίδι  μπροστά σε αυτά που γνώρισε και τράβηξε στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο από το 1915 έως το 1922 όπου υπηρέτησε και έλαβε μέρος σε διάφορα μέτωπα και μάχες όπως Βόρειο Ήπειρος  Μακεδονία Θράκη Μικρά Ασία μέχρι και την καταστροφή.

Το πρωί χωρίσαμε και δώσαμε ραντεβού για το βράδυ στο ίδιο καφενείο «Αβέρωφ».

Δυστυχώς όμως δε ήλθε στο ραντεβού μας διότι όπως μου δήλωσαν συνάδελφοί του , έφυγε το μεσημέρι με αποστολή για το μέτωπο και σε άγνωστο μέρος.

Δεν περίμενε ο Ήρωας αυτός ότι θα στον έστελναν στην πρώτη γραμμή γιατί όπως μου έλεγε η αποστολή του από την Πάτρα που ήλθε στα Γιάννενα  αποτελείτο από 15 αξιωματικούς και αυτός ήταν ο μεγαλύτερος στην ηλικία και κατά την γνώμη του θα παρέμενε κάπου στα μετόπισθεν ή στα Γιάννενα.

Σε λίγες μέρες έφυγα και εγώ από τα Γιάννενα για το Δελβίνο της Αλβανίας και έτσι χαθήκαμε.

Κατά την συνάντησή μας στα Γιάννενα τον είχα συστήσει στον διοικητή μου Ανθ/ρχο Γραικούση σαν πατριώτες  και κοντοχωριανοί.

Στο Δελβίνο είχαμε καθημερινά αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ευτυχώς για μας και δυστυχώς για τους Ιταλούς καμία βόμβα δεν έσκαγε κοντά ούτε ζημιές εγένοντο.

Τα Ιταλικά ανακοινωθέντα όμως ανέφεραν ότι το Δελβίνο  κατεστράφη ολοσχερώς και ότι διαγράφει από τον χάρτη.

Έτσι οι Ελληνικές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός αυτό όλα τα νοσοκομεία και ορεινά χειρουργεία καθώς και οι αποθήκες πυρομαχικών και τροφίμων εγκαταστάθηκαν στο Δελβίνο και πράγματι δεν ξανα-βομβαρδίστηκε η περιοχή μας.

Όλοι οι τραυματίες και οι κρυοπαγιμένοι  μεταφέρθηκαν στα νοσοκομεία που Δελβίνου.

Μεταξύ αυτών πέρασε και ο ξάδελφός μου ο Γιώργος Ρηγάτος με κρυοπαγήματα στα πόδια,

Κάποια μέρα στα μέσα του Γενάρη 1941αφίχθη μια μεγάλη αποστολή από τραυματίες και αρκετούς  σκοτωμένους και μαζί με αυτούς και ένας αξιωματικός. Αυτό το πληροφορήθηκε πρώτος ο διοικητής μου Γραικούσης και με ρώτησε πώς λεγόταν ο Ανθ/γος  που του είχα συστήσει στα Γιάννενα.

Όταν του είπα ότι λεγόταν Φανός Σταύρος και ήταν πρώτος μου ξάδελφος και σε ερώτηση γιατί με ρωτάει μου είπε ότι καθώς άκουσε κάποιος  Φανός από τους τραυματίες νοσηλεύεται σε κάποιο νοσοκομείο και να πάω να τον δω.

Κατάλαβα ότι κάτι μου κρύβει γιατί φαινόταν πολύ στενοχωρημένος και πήγα στο νοσοκομείο.

Γύρισα όλους τους θαλάμους τραυματιών αλλά δεν τον βρήκα.

Τότε ένας φαντάρος νοσοκόμος  με πλησίασε και μου  είπε να τον ακολουθήσω σε άλλο δωμάτιο που υπήρχαν και άλλοι όχι όμως ζωντανοί.

Εκεί σ΄ αυτόν τον θάλαμο αναγνώρισα τον Αείμνηστο Ήρωα του Αλβανικού Μετώπου Σταύρο Φανό.

Την επομένη μου είπαν ότι θα γινόταν η ταφή στο χριστιανικό νεκροταφείο του Δελβίνο.

Πράγματι την επομένη κηδεύτηκαν ομαδικά 15 Ήρωες του Αλβανικού μετώπου με τις ανάλογες τιμές .

Την ίδια ημέρα και μετά την κηδεία ήλθαν στο Αστυνομικό τμήμα ένα Ανθ/γος για να του θεωρήσω το φύλλο πορείας του και όταν τον ρωτήσαμε για να νέα του μετώπου μας ανέφερε πολύ συγκινημένος το ιστορικό του σκοτωμού του Σταύρου.

Ερχόταν μία φάλαγγα από στρατιωτικά αυτοκίνητα από το μέτωπο για το Δελβίνο για να φορτώσουν πολεμικό υλικό και τρόφιμα για τους πολεμιστές του μετώπου

στο Τεπελένι. Στο ένα αυτοκίνητο ήταν ο ίδιος δίπλα στον οδηγό  και πίσω του στο κασόνι του φορτηγού καθόταν και ένας Ανθ/γος ονόματι Σταύρος με 4-5 φαντάρους.

Σε κάποιο σημείο μεταξύ Χειμάρας και Αγίους Σαράντα, βομβάρδιζε ο Ιταλικός στόλος το δρόμο  που εκινήτο η φάλαγγα τους. Συνέπεια του βομβαρδισμού ήταν η ανατροπή του αυτοκινήτου και ο θάνατος του Σταύρου. Τότε του είπα ότι μόλις έγινε η κηδεία του και ότι ήταν πρώτος μου ξάδελφος .

Με ρώτησε αν ήταν παντρεμένος και εάν είχε παιδιά και όταν του είπα ότι πολλά παιδιά μου απάντησε ότι ξεψύχησε στην αγκαλιά του  με το όνομα του Βαγγέλη  στο στόμα του και ήταν ο καλύτερος πολεμιστής και ο ποιο θαρραλέος στις προηγούμενες μάχες.

 

Ο Σταύρος  Ευαγγέλου Φανός ,γεννήθηκε το 1895. Στρατεύτηκε σαν κληρωτός το 1915-16τέλος του Βαλκανικού πολέμου και αρχές του Α Παγκοσμίου πολέμου .

Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στα μέτωπα από Βόρειο Ήπειρος,  Μακεδονία, Θράκη, Μικρά Ασία και προήχθη  στο πεδίο των μαχών και έφτασε στον βαθμό του Ανθυπασπιστού.

Ακολούθως μετά την Μικρασιατική καταστροφή ήλθε στο χωριό και ασχολήθηκε με τα χτήματά του . Αργότερα άνοιξε αρτοποιείο με τον αδελφό του τον Διονύση και εκτός των Καμιναράτα τροφοδοτούσε με ψωμί το Ρίφι τα Δαμουλιανάτα και την Αγία Θέκλη .

Παντρεύτηκε την Θεοτοκάτου Θεοδώρα από το Ρίφι με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά , την Νίκη τον Βαγγέλη τον Λάμπρο την Μαριάνθη και τον Ανδρέα.

Εν συνεχεία διορίστηκε φύλακας στις φυλακές Κέρκυρας όπου τον βρήκε ο πόλεμος το 40και στρατεύτηκε με τον βαθμό του Ανθυπολοχαγού.

Στον πόλεμο στην Αλβανία είχαμε εκτός από τον Σταύρο και άλλους δύο ήρωες νεκρούς .

Τον Ευάγγελο Χριστοφοράτο γεννηθέντα στο χωριό το 1909. Υπηρέτησε στο12 σύνταγμα πεζικού στην Πάτρα το 1929από όπου απολύθηκε το 1930 με τον βαθμό του λοχία.

Το 1940 στρατεύθηκε και πηγαίνοντας στη Αλβανία  στο μέτωπο σκοτώθηκε κατά την διαδρομή.

Ο Βαγγέλης ήταν ο πρώτος γιός του Μπάμπη και της Πηνελόπης και είχε δύο αδέλφια .

Τον Φώτη  που ήταν εγκατεστημένος στην Αθήνα και τον Θανάση  στο χωριό.

  Ο τρίτος  ήρωας  που σκοτώθηκε στο Αλβανικό μέτωπο  ήταν ο Στεφανάτος Επαμεινώνδας του Ιωάννου και της Αγαθούλας το γένος Θεοτοκάτου από το Ρίφι.

Γεννήθηκε το 1914στο χωριό και είχε αδέλφια το Γιώργο και τον Φραγκίσκο εγκατεστημένους στο Αγρίνιο όπου δημιούργησαν οικογένειες με πολλά παιδιά.

Άλλα αδέλφια του ο Διονύσης γνωστός και σαν Μέρενας  και ο Αποστόλης εγκατεστημένος στην Θεσσαλονίκη.

Ο Επαμεινώνδας ήλθε προπολεμικά στην Αθήνα και διορίστηκε στο Τραμ. Στον πόλεμο επιστρατεύτηκε και σκοτώθηκε σε κάποια μάχη χωρίς να μάθω λεπτομέρειες  του σκοτωμού του.

Ίσως τα αδέλφια του να γνωρίζουν.

Τόσο ο Βαγγέλης Χριστοφοράτος όσο και Στεφανάτος Επαμεινώνδας έφυγαν από την ζωή χωρίς να προφτάσουν να κάνουν οικογένειες και μαζί με το Φανό Σταύρο πέσανε σαν ήρωες για την πατρίδα στο πεδίο των μαχών κάνοντας υπερήφανούς  όλους εμάς.

 

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟΥ

Και μετά την λήξη του πολέμου οι χωριανοί μας πολέμησαν τους ξένους κατακτητές μέσα από τα αντιστασιακά σώματα του ΕΑΜ και ΕΛΛΑΣ δίνοντας ακόμα και το αίμα τους για την ελευθερία  της πατρίδος μας.

Έτσι εκτός των τριών παραπάνω ηρώων,  έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία μας ο Λιάτος Σωτήρης μόλις 32 ετών και ο Δημήτρης Μαρούλης  οι οποίοι στρατολογήθηκαν και αψηφώντας τον θάνατο άφησαν τις συζύγους τους και τα μικρά παιδιά τους και έφυγαν για τη Στερεά Ελλάδα να πολεμήσουν τους κατακτητές.

Και οι δύο ανήκαν με την 8^η  μεραρχία με  διοικητή τον Παπαγεωργίου. Στην μεγάλη μάχη της Αμφιλοχίας Στην ίδια μεραρχία ήταν και ο αείμνηστος Μαρούλης Κώστας (Μοσκιός), ο οποίος είχε πάει στην Κεφαλονιά για να στρατολογήσει νέους αντάρτες, και γλίτωσε.

 

Τιμή και δόξα στους πέντε νεκρούς ήρωες μας.

 

Η Μάχη της Αμφιλοχίας

                                  Στοιχεία από το blog ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ

Η μάχη της Αμφιλοχίας έλαβε χώρα από την 12η μέχρι την 13η Ιουλίου του 1944 στην πόλη της Αμφιλοχίας Αιτωλοακαρνανίας  στο Ξηρόμερο. Οι μάχη δόθηκε ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις γερμανικές και συμμαχικές προς αυτές δυνάμεις. Η μάχη της Αμφιλοχίας αποτελεί την μεγαλύτερη τακτική επιχείρηση του ΕΛΑΣ σε όλη την διάρκεια της ένοπλης δράσης του, τόσο από πλευράς δυναμικού όσο και από αυτήν των επιτευγμάτων και έδειξε ότι οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ήταν εξίσου ικανές να μάχονται αποτελεσματικά και σε κατοικημένη περιοχή. 
Η μάχη του ΕΛΑΣ αποφασίστηκε από το Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ για δύο κυρίως λόγους

1) Για να αποδυναμωθεί η Γερμανική δύναμη στον δρόμο Ιωαννίνων Αγρινίου, δρόμος πολύ σημαντικός για τις διακινήσεις αγαθών και στρατευμάτων

2) Γιατί κατά τον Ιούλιο του 1944, με την ναζιστική Γερμανία να βρίσκεται σε υποχώρηση, η γερμανική διοίκηση στην Ελλάδα επιθυμούσε να έχει εξασφαλισμένη την οδική αρτηρία που ένωνε την χώρα με τα Βαλκάνια. Ο λόγος ήταν ότι σε περίπτωση υποχώρησης τους οι δρόμοι έπρεπε να είναι ανοιχτοί. Όμως με τον ΕΛΑΣ να δραστηριοποιείται στην Πίνδο και την Στερεά κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό. Έτσι ήδη από τον Μάρτη του 1944 οι Γερμανοί ξεκινούν μεγάλη επίθεση στον ΕΛΑΣ Μακεδονίας, Στερεάς και Ηπείρου με δύο μεραρχίες και άλλα ενισχυμένα σώματα στρατού. Έτσι με την μάχη της Αμφιλοχίας ο εχθρός θα αποσπούσε δυνάμεις του και η πίεση σε άλλα μέτωπα θα ελαττώνονταν.
Η μάχη της Αμφιλοχίας ξεκίνησε στις 12 Ιουλίου, όμως ήταν μια επιχείρηση που προετοιμάζονταν εβδομάδες πριν παρθεί η τελική απόφαση για την υλοποίησή της. Αποφασίστηκε λοιπόν να εκτελεστεί σε συνδυασμό με γενικότερες μικρότερης κλίμακας επιχειρήσεις στην περιοχή. Η Αμφιλοχία αποτελεί σταυροδρόμι τριών οδικών οδών, μία πηγαίνει για Αγρίνιο (ανατολικά) , μια για Άρτα και Ιωάννινα (προς Βορρά) και η τελευταία (νοτιοδυτικά) για Βόνιτσα και Λευκάδα. Ο ΕΛΑΣ θέλοντας να εξασφαλίσει την απόλυτη επιτυχία στις επιχειρήσεις στην Αμφιλοχία, έκανε συντονισμένες επιχειρήσεις και κατά μήκος αυτών των τριών αρτηριών. Η ευθύνη για την επιχείρηση, αναλογούσε στην 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ που είχε ως χώρο ευθύνη της την περιοχή Βάλτου – Ξηρομέρου και σταθμό διοίκησης το χωριό Σταθά. Η σύσταση της Μεραρχίας ήταν η παρακάτω:

8η Μεραρχία ΕΛΑΣ 

• 6η Ταξιαρχία (περιοχή αλβανικών συνόρων)
• 7η Ταξιαρχία ( Σύνταγμα 2/39, 24ο Σύνταγμα)
• Συγκρότημα Τζουμέρκων ( 3/40 Σύνταγμα, 5ο Σύνταγμα, ιταλική ορεινή πυροβολαρχία 7,5 χιλ)

Στην μάχη της Αμφιλοχίας μέρος θα έπαιρναν το 2/39 Σύνταγμα, το 24ο και το 3/40. Παρακάτω παραθέτουμε την δική τους σύσταση, σύμφωνα με το Αρχείο Εθνικής Αντίστασης.

                                                                                                              2/39 Σύνταγμα 

1ο Τάγμα:               290 άνδρες   174 τυφέκια  36 στεν  28 οπλ/λα  4 πολυβόλα

2ο Τάγμα:               310 άνδρες   158 τυφέκια  38 στεν  26 οπλ/λα  4 πολυβόλα

3ο Τάγμα:               340 άνδρες   186 τυφέκια  37 στεν  28 οπλ/λα  4 πολυβόλα

Λόχος μηχ/των:      48   άνδρες   39   τυφέκια  8   στεν  1   οπλ/λα  3 ομαδικοί όλμοι

Διμοιρία ΕΠΟΝ:    37  άνδρες   25   τυφέκια   9  στεν   3  οπλ/λα

Διμοιρία Κατ/φων 18  άνδρες    15   τυφέκια   3  στεν          

24ο Σύνταγμα

Άνδρες   430.Τυφέκια 181. Στεν  28, Οπλ/λα  9,Πολυβόλα 2. Ομαδικοί Όλμοι 1

3/40 Σύνταγμα

 

 1ο Τάγμα:         

 370 άνδρες   218 τυφέκια  67 στεν  27 οπλ/λα  6 πολυβόλα

Ουλαμός Βαθμ/ων   90   άνδρες   52   τυφέκια  18 στεν  6   οπλ/λα

Διμοιρία ΕΠΟΝ       42  άνδρες    20   τυφέκια  15 στεν  3   οπλ/λα

Διμοιρία Κατ/φών   16  άνδρες    12   τυφέκια   4  στεν

Λόχος Μηχ/των       60  άνδρες    41  τυφέκια    9  στεν   2   οπλ/λα   1 πολυβόλα  2 όλμους

2ο Τάγμα                 450 άνδρες    319 τυφέκια  34 στεν   28 οπλ/λα   4 πολυβόλα

ΙΒ Πυροβολαρχία    85   άνδρες    65   τυφέκια  10 στεν   3   οπλ/λα   2 πολυβόλα 2 πυροβόλα

 

Πρόσωπα του προσωπικού της 8ης Μεραρχίας

  

• Στρατηγός: Γεράσιμος Αυγερόπουλος
• Ταγματάρχης :Πεζικού Κώστας Καρπουζής
• Ταγματάρχης: Πεζικού Στάθης Αρέθας
• Διευθυντής Γραφείου Επιχειρήσεων: Θέμης Μοσχάτος
• Διευθυντής Κρυπτογραφικού : Γεράσιμος Πρίφτης
• Λοχαγός Καταστροφών: Λάμπρος Παναγιώτου
• Διοικητής 3ου Τάγματος 2/39: Βασίλης Σκιαδάς (Επαμεινώνδας)
• Καπετάνιος Πάνος Γιαννούλης: καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39
• Καπετάνιος Βασίλης Τσούνης : καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39
• Καπετάνιος Νίκος Παπαζέκος : καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39
• Καπετάνιος Γ. Στάικος : καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39
• Καπετάνιος Γ. Κατσαρός: καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39
• Καπετάνιος Γ. Γκαραβέλος : καπετάνιος ομάδας του 3ου Λόχου του 2/39

Τα προπαρασκευαστικά στάδια περιλαμβάνουν πλήθος αναφορών για τις δυνάμεις του εχθρού σε όλη την περιοχή. Επίσης δίνεται εντολή στο ΕΑΜ και την Κομματική Οργάνωση Αμφιλοχίας να παρέχουν το συντομότερο δυνατό, πληροφορίες για τις θέσεις και τους αριθμούς του εχθρού. Την επιχείρηση αυτή αναλαμβάνει ο Βασίλης Στραβομύτης (Κόκκινος), υπεύθυνος του ΕΑΜ Αμφιλοχίας.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώνονται στον σταθμό διοίκησης της Μεραρχίας είναι ανησυχητικές και όλα δείχνουν ότι η μάχη θα είναι μεγάλη και δύσκολη. Οι πληροφορίες για τις γερμανικές δυνάμεις στην περιοχή ήταν οι παρακάτω:

• 400 Γερμανοί οπλίτες στην Άρτα
• 50 Γερμανοί οπλίτες στο φυλάκιο στο Κομποτί ν. Άρτας
• 100 Γερμανοί οπλίτες στο χωριό Μενίδι με δύο πεδινά κανόνια
• 30 – 40 Γερμανοί οπλίτες στο φυλάκιο του Μακρινόρους
• 80 – 90 Γερμανοί οπλίτες στο φυλάκιο στο Κρίκελο σε πλήρη οχύρωση
• 30 Γερμανοί οπλίτες στο φυλάκιο Αράπη με βαριά πυροβόλα και νάρκες
• 260 Γερμανοί οπλίτες στην Αμφιλοχία οργανωμένοι σε τρία φυλάκια, στις τρεις εισόδους της πόλης
• 80 Γερμανοί οπλίτες στο ισχυρό φυλάκιο του Ρίβιου στον δρόμο Αμφιλοχίας – Αγρινίου
• 200 Γερμανοί οπλίτες στην Βόνιτσα
• 180 Γερμανοί οπλίτες στο Μοναστηράκι με δύο βαρείς όλμους
• Στο Αγρίνιο τεράστια δύναμη Γερμανών, που όμως ήταν εκτός της περιοχής ευθύνης της 8ης Μεραρχίας

Συνολικά στον τομέα δράσης της η 8η Μεραρχία είχε να κάνει με περίπου 1200 άρτια εξοπλισμένους Γερμανούς με μικρή δύναμη ταγματασφαλητών.

Μέσα στην Αμφιλοχία οι Γερμανοί ήταν οργανωμένοι σε τρία φυλάκια, ένα σε κάθε έξοδο της πόλης. Στην πόλη υπήρχε αποθήκη καυσίμων, στρατώνας, αποθήκες πυρομαχικών, σταθμός οχημάτων και περίπου 200 άλογα και μουλάρια. Οι Γερμανοί διέθεταν πολυβόλα, όλμους και ανεξάντλητα πυρομαχικά. Επίσης πολλά σπίτια είχαν επιταχθεί για να γίνουν στρατώνες, γραφεία ή αποθήκες. Τέλος σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η πόλη ήταν αρτίως συνδεδεμένη με ασύρματο δίκτυο επικοινωνίας.

Μπροστά σε αυτές τις συνθήκες η διοίκηση της Μεραρχίας αποφασίζει τα παρακάτω:

• Ολοκληρωτική κατάληψη της Αμφιλοχίας
• Ολοκληρωτική κατάληψη του Μενιδίου
• Χτύπημα και απομόνωση φυλακίου Κρίκελου
• Χτύπημα και απομόνωση φυλακίου Ρίβιου
• Καταστροφή και φραγή των δρόμων Αγρινίου – Αμφιλοχίας, Βόνιτσας – Αμφιλοχίας, Άρτας – Αμφιλοχίας

 

Η διοίκηση με το σχέδιό της αυτό αποφασίζει έξυπνα την απομόνωση της Αμφιλοχίας από κάθε δρόμο ή περιοχή που οι Γερμανοί θα μπορούσαν να έχουν στείλει ενισχύσεις. Οι εντολές είναι σαφείς και στοχεύουν σε δύο άξονες: Πλήρη αιφνιδιασμό και οικονομία δυνάμεων. Ο ΕΛΑΣ δεν είχε την δυνατότητα να ανεφοδιάζεται εύκολα ούτε σε προσωπικό ούτε σε υλικά και αν ο αιφνιδιασμός δεν ήταν επιτυχής, η φανερή υπεροχή εξοπλισμού των Γερμανών και η ικανότητά τους για γρήγορα μετακίνηση θα κατέστρεφε την επιχείρηση. 

Για τα σώματα του ΕΛΑΣ  της 8ης Μεραρχίας αποφασίζονται λοιπόν τα παρακάτω:  

• Το πρώτο Τάγμα του 2/39 Συντάγματος με εξαίρεση ένα λόχο, θα κινούνταν να εξουδετερώσει το φυλάκιο του Ρίβιου και να ανατινάξει και να ναρκοθετήσει τον δρόμο για Αγρίνιο.
• Το δεύτερο Τάγμα του 2/39 θα χτυπούσε το φυλάκιο του Κρίκελου
• Το τρίτο Τάγμα του 2/39 ενισχυμένο με το λόχο του πρώτου Τάγματος θα έμπαινε στην Αμφιλοχία
• Το 3/40 Σύνταγμα θα τοποθετούνταν αμυντικά στο δρόμο Κομποτί -Μενιδίου
• Το 24ο Σύνταγμα θα και τα εφεδρικά της 7ης Ταξιαρχίας θα καταλάμβαναν το Μενίδι και θα ανατίναζαν τον δρόμο Βόνιτσας – Αμφιλοχίας

Επικεφαλής στην μάχη της Αμφιλοχίας, επιτελικά, τέθηκε ο ταγματάρχης Στάθης Αρέθας και υπεύθυνος της επιχείρησης στην γραμμή πυρός ο διοικητής του 3ου Τάγματος του 2/39, Βασίλης Σκιαδάς. Το προσωπικό που θα πλαισίωνε τον Σκιαδά ήταν εμπειροπόλεμο ενώ αποφασίσθηκε να μην λάβει μέρος στην μάχη κανένας κάτοικος Αμφιλοχίας (με εξαίρεση μόνο στελέχη) για να μην γίνουν αντίποινα στις οικογένειές τους.

Το σχέδιο μάχης που ακολουθήθηκε είναι το παρακάτω και το παραθέτουμε βασιζόμενοι σε αυθεντικό χάρτη που μοιράσθηκε σε όλους τους μαχητές του ΕΛΑΣ. Σύνθημα της επιχείρησης : «Φσέκι στους φασίστες».

 

 

Έτσι στήθηκε η επιχείρηση της Αμφιλοχίας από το επιτελείο της 8ης Μεραρχίας και εκτελέσθηκε με στρατιωτική ακρίβεια. Στην συνέχεια μέσα από προσωπικές μαρτυρίες θα πάμε κοντά στους αντάρτες του 2/39 καθώς αυτοί μάχονται δρόμο το δρόμο και σπίτι το σπίτι μέσα στην πόλη της Αμφιλοχίας.

• 12 Ιουλίου, ώρα 20:00:  Το σώμα των ανταρτών είναι σε κίνηση στα εξωτερικά υψώματα της πόλης. Το κάπνισμα απαγορεύεται και οι μονάδες αρχίζουν να παίρνουν μία μία τις θέσεις τους. Μια αδύναμη φωτούλα εμφανίζεται στο ύψωμα Παναγίτσα κοντά στην εκκλησία. Σε λίγο σβήνει. Ο 10ος Λόχος είναι εκεί και ξεκινά να κατεβαίνει προς την πόλη.
• 23:45 : Δύο κόκκινες φλόγες στο ύψωμα κοντά στο Αη – Γιώργη. Τα δύο πολυβόλα είναι στην θέση τους.
• 23:45: Μια πράσινη λάμψη στην Παναγία. Το φυλάκιο του Αη- Γιώργη έχει πέσει. Τρείς Γερμανοί σκοποί που βρίσκονταν εκεί είναι νεκροί. Οι αντάρτες στήνουν μικρό όλμο στραμμένο προς την θάλασσα φοβούμενοι την έλευση σκαφών.
• 24:00: Περίπου 500 ΕΛΑΣίτες βρίσκονται ακροβολισμένοι στις παρυφές της πόλης περιμένουν το σύνθημα της επίθεσης
• 24:05: Μια τεράστια έκρηξη δονεί την ατμόσφαιρα. Ο δρόμος προς Άρτα έχει ανατιναχθεί από τον 11ο Λόχο. Στο Κρίκελο ξεκινά η μάχη, οι αντάρτες χτύπησαν και εκεί. Οι Γερμανοί  αιφνιδιάζονται και δεν προλαβαίνουν να εφαρμόσουν το σχέδιο συναγερμού τους. Απομονωμένοι σε σπίτια και κτίρια προσπαθούν να συνδεθούν με την διοίκηση με φωνές, σφυρίγματα και φωτοβολίδες. Κάθε σπίτι, κάθε παράθυρο είναι μια φωλιά πολυβόλου που ξερνάει καυτό σίδερο στους αντάρτες. Ντόπιοι δοσίλογοι χτυπούν και αυτοί από τα παράθυρα. Σε αυτούς προστίθενται και άνδρες του Ζέρβα και του Χούτα που βρίσκονται στην πόλη. Η Χωροφυλακή δεν λαμβάνει μέρος στην μάχη. Έχει συμφωνήσει να μην χτυπήσει τον ΕΛΑΣ και να μην δεχθεί την δική του επίθεση. 
• 13 Ιουλίου ώρα 3:00: Το φυλάκιο κοντά στον δρόμο του Αγρινίου και πολλές άλλες εστίες αντίστασης φλέγονται. Ένας πολίτης βγαίνει στο παράθυρο με ένα δίκαννο και ρίχνει στους αντάρτες φωνάζοντας «Βοήθεια Έλληνες». Οι αντάρτες του ρίχνουν και τον σκοτώνουν. Ο κάτοικος αυτός προφανώς πανικοβλήθηκε ή δεν κατάλαβε τι γίνεται και έριξε. Ήταν ένα καθ’ όλα ατυχές περιστατικό.
• 3:30: Καίγεται το σπίτι του προδότη Τσικνιά. Η οικογένειά του έχει οδηγηθεί έξω από τους αντάρτες.  Τους δίνεται χειρόγραφη προειδοποίηση και αφήνονται ελεύθεροι. Στον τομέα του 10ου Λόχου καίγεται το σπίτι του Ευγένιου Στράτου. Η μάχη μαίνεται σκληρή . Ξεσπά βροχή. Ιαχές, κραυγές και πυροβολισμοί ακούγονται μαζί με τις βροντές του ουρανού.
• 4:00 : Στον σταθμό διοίκησης φθάνουν οι πρώτες αναφορές. Γερμανοί σκοτωμένοι και αιχμάλωτοι πάνω από 100, ανάμεσά τους και λίγοι camissa nera (ιταλοί μελανοχίτωνες). Σύμφωνα με τις αναφορές η μάχη πρέπει να πλησιάζει στο τέλος της, όμως τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Αποβραδίς, στην πόλη έχουν έρθει 7 καμιόνια γεμάτα Γερμανούς στρατιώτες που τοποθετήθηκαν σε διάφορα σπίτια. Οι Γερμανοί αυτοί, που ως τώρα δεν είχαν ρίξει λόγω της νύχτας και του ότι δεν είχαν συνδεθεί, με το ξημέρωμα αρχίζουν να ρίχνουν. Νέες εστίες ξεφυτρώνουν σε ολόκληρη την πόλη. Κανείς δεν γνωρίζει ακόμα που και πόσοι είναι. Η στρατηγική πλέον αλλάζει, στο σημείο αυτό εάν δεν υπήρχε η παλικαριά και η αυτοθυσία των ανταρτών και των καπεταναίων τους όλα θα είχαν χαθεί.
• 6:00: Η μάχη συνεχίζεται σκληρή και αποφασιστική και από τις δύο μεριές. Ο ήλιος ανεβαίνει. Στο ύψωμα του κάστρου τοποθετούνται όργανα της μπάντας του ΕΛΑΣ και παίζουν το «Μαύρη ειν’ η νύχτα στα βουνά», το δοξασμένο τραγούδι του αλβανικού. Οι αντάρτες παίρνουν νέα δύναμη. Ξαφνικά ενώ έχει συμφωνηθεί διαφορετικά οι Χωροφύλακες αρχίζουν να ρίχνουν σε δύο τραυματισμένους ΕΛΑΣίτες που περνάνε κοντά στο κτίριο της Χωροφυλακής. Ομάδα του 3ου λόχου θα κινηθεί αργότερα προς τα εκεί και θα πάρει θέσεις. Στις φωνές των ανταρτών οι χωροφύλακες θα απαντήσουν με σφαίρες. Οι αντάρτες κινούνται αποφασιστικά και καίνε ολόκληρο το κτίριο της Χωροφυλακής με το περιεχόμενό του. Άλλο ένα παράδειγμα του δωσιλογισμός των χωροφυλάκων της κατοχής.
• 7:00 Η μάχη φθάνει στο αποκορύφωμά της. Οι απώλειες είναι πολλές. Η αποφασιστικότητα των ανταρτών, οδηγεί την πλάστιγγα της μάχης να γείρει προς το μέρος τους. Ο αντάρτης από την Αμφιλοχία Οδυσσέας (Αναστασίου) βρίσκει τον μικρό του αδελφό νεκρό σε μια έφοδο. Σκύβει τον φιλάει και του κλείνει τα μάτια. Του ψιθυρίζει δύο λόγια και μετά ορμάει στην μάχη φωνάζοντας «Πάντα μπροστά παιδιά». Αργότερα θα βρει και εκείνος τον θάνατο.
• 8:00: Ο αγώνας έχει μεταβληθεί σε αγώνα θέσεων. ο γιατρός Νικολάου επιδένει και πολεμά. Το ισχυρότερο κτίριο των Γερμανών είναι το σπίτι του καπετάνιου Παπαζέκου. Είναι τρίπατο και σε ύψωμα. Γύρω γύρω είναι ενωμένο με τα δύο διπλανά σπίτια και στα παράθυρα έχουν στηθεί πολυβόλα. Εκεί φθάνει ο καπετάνιος Τσούνης με την ομάδα του. Ο ίδιος διστάζει να κάψει το σπίτι του φίλου του. Από την απέναντι μεριά ο Παπαζέκος του φωνάζει «Κάφτο γαϊδάρα» (τον φώναζε χαϊδευτικά έτσι λόγω του ύψους του). Ο Τσούνης δεν θα το κάψει και έτσι θα έρθει ο ίδιος ο Παπαζέκος με δύο βαρέλια βενζίνη και θα το πυρπολήσει ολοσχερώς. Το σπίτι που ήταν γεμάτο πυρομαχικά ανατινάζεται βίαια.  
• 9:00: Την νίκη θα καθορίσουν πιά οι εφεδρείες. Στην μάχη ρίχνονται δύο ομάδες του 9ου Λόχου του 2/39 , με αρχηγό τον Παπαζέκο θα ανατινάξουν τις αποθήκες πυρομαχικών των Γερμανών. Η έκρηξη είναι τέτοια που κάμπτει το ηθικό του εχθρού. Ελάχιστες εστίες αντίστασης μένουν πιά. Ένα σπίτι στον τομέα του 11ου λόχου προβάλλει ακόμα αντίσταση. Όλα βαίνουν καλώς μέχρι την στιγμή που μιά σφαίρα τρυπάει τον πνεύμονα του Βασίλη Σκιαδά. Ο Σκιαδάς τοποθετείται σε φορείο και μεταφέρεται άμεσα στα Σερδίνια για να εγχειριστεί. Θα καταφέρει να επιβιώσει μέχρι το 1946 που θα δολοφονηθεί από τους χωροφύλακες. Η διοίκηση δίνεται στον Βασίλη Τσούνη. Το ματωμένο χειρόγραφο του Σκιαδά φθάνει στα χέρια του και το νέο φαίνεται να ατσαλώνει του αντάρτες παρά να τους πτοεί.
• 11:00 Το σπίτι στον τομέα το 11ου λόχου θα βομβαρδιστεί άγρια με όλμους και θα τυλιχθεί στις φλόγες. Ελάχιστες εστίες αντίστασης απομένουν πιά. Η Αμφιλοχία έχει απελευθερωθεί.
• 12:00 -17:00: Η πόλη είναι ελεύθερη, οι κάτοικοι βγαίνουν σιγά- σιγά στους δρόμους και αγκαλιάζουν τους αντάρτες. Δύο μικρές εστίες μένουν ακόμα αλλά είναι απομονωμένες και δεν ενοχλούν τους αντάρτες. Η γαλανόλευκη κυματίζει στην πλατεία της Αμφιλοχίας δίπλα στην θάλασσα.
• 18:30 Ενώ αντάρτες προσπαθούν να σηκώσουν σημαία στο διοικητήριο. Ακούγεται ο βόμβος από τρία πλοιάρια που πλησιάζουν στον κόλπο. Παράλληλα γερμανικά τανκ εμφανίζονται από τον δρόμο προς Αγρίνιο και ρίχνουν στα υψώματα. Έχει έρθει η ώρα της σύμπτυξης και της υποχώρησης. Οι κάτοικοι δακρύζουν.
• 18:50 – 19:00: Τα τανκ και οι νέες γερμανικές δυνάμεις μπαίνουν στην Αμφιλοχία. Οι αντάρτες όντας πεζοί καταφέρνουν να γλιτώσουν χάρη σε ένα τυχαίο περιστατικό. Ο καπετάνιος Γιαννούλης βλέποντας τους σορούς από πτώματα των Γερμανών αποφάσισε να τα τακτοποιήσει πάνω στον δρόμο. Έτσι όταν τα τανκ βρέθηκαν σε αυτό το σημείο βρέθηκαν στο δίλημμα του να τα πολτοποιήσουν ή να χάσουν χρόνο μαζεύοντάς τα. Τελικά επέλεξαν το δεύτερο αφήνοντας τους αντάρτες να διαφύγουν.

 

Αποτελέσματα της μάχης 

• Οι απώλειες των Γερμανών ήταν συντριπτικές: 270 νεκροί Γερμανοιταλοί, εκτός αυτών που αποτεφρώθηκαν. Πιάστηκαν 57 αιχμάλωτοι.
• Οι απώλειες των ανταρτών ήταν και αυτές μεγάλες.
• Λάφυρα

 

Η μάχη της Αμφιλοχίας ήταν πολύ σημαντική και λόγω της μεγάλης ποσότητας πολεμικού υλικού που καταλήφθηκε από τον ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα καταλήφθηκαν: 300 μάουζερ , 400 βαριά και ελαφρά αυτόματα όπλα, 65 μεταγωγικά γεμάτα τρόφιμα και πυρομαχικά (δύο φορτηγά τροφίμων μοιράσθηκαν στον κόσμο). Πολύ υλικό ιματισμού και υπόδησης. Πολλά φάρμακα και τηλεφωνικό υλικό. Πάνω από 60 μουλάρια και άλογα. Η λευκή φοράδα με την οποία ο Άρης Βελουχιώτης μπήκε στην Λαμία ήταν δώρο του 2/39 από την μάχη της Αμφιλοχίας. Στο σημείο αυτό να διορθώσουμε και μιά ανακρίβεια: Η επιχείρηση του ΕΛΑΝ στο Λεσίνι δεν είχε καμία σχέση οργανωτικά με τις επιχειρήσεις στην Αμφιλοχία.

O τραγικός πατέρας…

Καμιά φορά, τόσο σε αυτό το blog όσο και στην πραγματικότητα αναλογιζόμαστε ιστορίες και συμβάντα που γνωρίζουμε ότι έγιναν χωρίς να μπορούμε 100% να νιώσουμε όπως οι πρωταγωνιστές τους. Έτσι και εδώ που μιλήσαμε για την ηρωική μάχη του ΕΛΑΣ στην Αμφιλοχία δεν θα μπορούσαμε να έρθουμε στην θέση των ανθρώπων που μάχονταν αλλά και των όσων τους βλέπανε έντρομοι από τα παράθυρά τους. Ο Κ. Αναστασίου είχε τρία παιδιά: τον Θύμιο τον Χαράλαμπο και τον Γιώργο. Στην μάχη της Αμφιλοχίας, ο πατέρας αυτός έχασε τα δύο. Οι Γερμανοί αφού ανακατέλαβαν την πόλη είχαν μαζέψει τα πτώματα των πεσόντων στην πλατεία και αρνούνταν να τα θάψουν. Ο πατέρας αυτός τότε, μέσα σε όλη του την τραγικότητα πήγε ένα σκοτεινό βράδυ με ένα σακί και ένα μαχαίρι και έκοψε κρυφά τα κεφάλια από τα παιδιά του. Δεν μπορούσε ο τραγικός αυτός πατέρας να τα σηκώσει και τα δυο στα χέρια και να τα θάψει χωρίς να τα δουν. Έτσι αποφάσισε να θάψει μοναχά τα κεφάλια. Τα έθαψε στον βορινό τοίχο του  νεκροταφείου.