ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ

Ο σύλλογός μας σε συνεργασία με τον Κατερέλο Διονύση, καθηγητή του ΤΕΙ Ληξουρίου και γιο της Σταθάτου Ναΐτσας, ξεκινά από το φύλλο αυτό της εφημερίδας μας μια προσπάθεια για τη συγκέντρωση, αξιοποίηση και δημοσίευση κάθε στοιχείου που αναφέρεται στην ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα του χωριού και της γύρω περιοχής και των κατοίκων του. Στην προσπάθεια αυτή, ζητάμε τη στήριξη και τη βοήθεια όλων όσων έχουν κάποια στοιχεία, και ευελπιστούμε ότι όλοι θα προστρέξουν στο κάλεσμά μας.

ΚΑΜΗΝΑΡΑΤΑ

Με το παρόν επιχειρείται μια προσπάθεια, ένα ξεκίνημα μιας προσπάθειας, για τη διερεύνηση και την καταγραφή της ιστορίας, της λαογραφίας και των παραδόσεων του χωριού Καμηναράτα της Επαρχίας Πάλλης του Νομού Κεφαλληνίας.

Γράφει ο Κατερέλος Διονύσης καθηγητής ΤΕΙ Ληξουρίου

Το χωριό Καμηναράτα είναι κτισμένο υψηλότερα από όλα τα άλλα χωριά της Πάλλης και δίκαια αποκαλείται από τους κατοίκους του ως το «Μπαλκόνι της Κεφαλονιάς». Η θέα από το χωριό είναι μαγευτική προς όποια μεριά και να κοιτάξει ο επισκέπτης. Από τη νέα εκκλησιά του Άη Λια, βλέπει την Ανατολή, έχει μπροστά του όλη την Παλική με τα χωριά της, το Ληξούρι, τους κάμπους και τους λόφους της. Αλλά και πέρα από τον κόλπο του Λειβαδιού, το φυσικό λιμάνι της Κεφαλονιάς, βλέπεις το Αργοστόλι με τα βουνά του, ως πέρα στο Νότο τα ερημονήσια του Δία και των Βαρδιάνων κι ακόμα πιο πέρα τη Ζάκυνθο να ασπρογαλιάζει. Από την Αετόσταση, το υψηλότερο σημείο του χωριού, κοιτά στη Δύση, στο απέραντο, αχανές Ιόνιο πέλαγος, και χάνεται το μάτι στη θολή γραμμή του ορίζοντα. Κάποτε, κάποτε κοιτώντας προς το Bορά θα δει τη Λευκάδα, κι ακόμα πιο πέρα κι άλλες στεριές: την Ήπειρο και την Κέρκυρα.

Όμως σκοπός μας δεν είναι μόνο να εκθειάσουμε την όντως μαγευτική θέα του χωριού μας. Κοιτώντας μακριά, πέρα από αυτά που βλέπει το μάτι, θέλουμε να γυρίζουμε εδώ στην αετοφωλιά, στον δύσκολο τόπο, που οι πατέρες μας έταξαν να κρατήσουμε, να ριζώσουμε, να μεγαλώσουμε, να δημιουργήσουμε, να φεύγουμε κάποτε για να γυρίζουμε πάλι σ’έναν αέναο κύκλο ζωής, με κέντρο αυτό το χωριό. Κοιτώντας μακριά, θέλουμε να βλέπουμε πίσω από την αχλή του χρόνου, τον τόπο μας, όπως ήταν μέσα στο πέρασμα των αιώνων, για να βρίσκουμε κάθε φορά, σε κάθε γύρισμα του καιρού, τις ρίζες μας, τον εαυτό μας τον ίδιο.

Λίγα πράγματα για την ιστορία του χωριού αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Όμως, αν ανατρέξει κάποιος στα όρια της κτηματικής του περιφέρειας, θα δει να περιλαμβάνονται σημαντικότατα σημεία, με μεγάλη ιστορική αλλά και θρησκευτική αξία.

Ο Ταφιός, που με το όνομα και μόνο, παραπέμπει σε πρωτοελληνικούς καιρούς.

Το Δρακοντόσπηλο, ή Δρακοσπηλιά, η, απρόσιτη πια, σπηλιά στη Δυτική ακτή της Παλικής, βόρεια του Γερογόμπου και Νότια των Κηπουραίων, όπου πλείστα όσα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν επισημανθεί. Από τη θέση της και τα ευρήματα έχει προταθεί η θεωρία ότι η σπηλιά αποτελούσε σταθμό της πανάρχαιας ναυσιπλοΐας. Πιθανόν, τα πλοία που ταξίδευαν προς τη νότια Ιταλία να στάθμευαν εκεί, έχοντας καθιερώσει στη σπηλιά τόπο προσφορών προς τις θαλάσσιες θεότητες για ένα καλό και ασφαλές ταξίδι πριν ανοιχτούν στο αχανές Ιόνιο. Κι επειδή ο τρόπος αυτός της ναυσιπλοΐας, κοντά στην ακτή δηλαδή, ανάγεται στα πρώτα χρόνια, δε θα ήταν παράλογη η συσχέτισή του με τους πρώτους ταξιδευτές της Μεσογείου, τους Κρήτες Μινωίτες, ή και τους Φοίνικες. Αργότερα φαίνεται ότι ως σταθμό χρησιμοποιούσαν το λιμανάκι των Βάτσων, όπου και Ναός αφιερωμένος στον Ποσειδώνα. Αλλά αυτό συμβαίνει όταν πια οι Έλληνες έχουν καταλάβει την πρώτη θέση στα ταξίδια, και η νότια Ιταλία αρχίζει να γίνεται η Μεγάλη Ελλάδα. Άραγε το Δρακοντόσπηλο πότε και γιατί έπαψε να χρησιμοποιείται; Γεωλογικές μεταβολές που το κατέστησαν δυσπρόσιτο από τη θάλασσα; Βελτίωση των συνθηκών και των πλοίων που διευκόλυναν την απευθείας πλεύση; Ερωτήματα που θέλουν απάντηση, και μόνο η ενδελεχής έρευνα των αρχαιολόγων μπορεί να δώσει.

Τα Μοναστήρια του Αποστόλου Εσδράς, που, σύμφωνα με την ανατρεπτική θεωρία της κ. Ντιάννας Αντωνακάτου, βρίσκονταν κάπου στο Λαγκάδι, μεταξύ Καμηναράτων και Παρισάτων.

Η Αγία Παρασκευή του Ταφιού που, σύμφωνα με την ιστορία της Μονής Κηπουραίων του τελευταίου ηγούμενου Αρχιμανδρίτη Πανάρετου Μοσχονά, ανάγει την ίδρυσή του στον ένατο (Θ΄) αιώνα, γύρω στο 800 μ.Χ. Τέλος, το διαμάντι, ο φάρος που φωτίζει ώς τις μέρες μας, τα Κηπούρια.

Το Μοναστήρι όπως το αναφέρουν όλοι. Φέτος, κλείνουν διακόσια πενήντα χρόνια συνεχούς και αδιάλειπτης ζωής και προσφοράς, από τότε που ο φωτισμένος Αρχιμανδρίτης από τους Παξούς, Χρύσανθος ο Πετρόπουλος, ίδρυσε την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ευαγγελιστρίας των Κηπουραίων.

Τα Δαμούτσα, όπου εικάζεται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη «Ταφιούσα» που αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος. Είναι άραγε το όνομα «Δαμούτσα» παραφθορά στο πέρασμα των καιρών και των ανθρώπων της αρχαίας ονομασίας;

Λίγο πιο εκεί βρισκόταν και το Γερακαριό, το παλιό χωριό που καταστράφηκε από επιδρομή πειρατών κάποια στιγμή και όσοι ζούσαν σ’αυτό, μετακόμισαν κι έφτιαξαν τα Καμηναράτα. Πότε άραγε έγινε αυτό; Κι ακόμη, οι οικογένειες του χωριού· από πού καταγόμαστε, ποια είναι τα επίθετά μας; Είναι γνωστό ότι τα επίθετα σε –άτος, χαρακτηριστικά των Κεφαλλήνων, προέρχονται από δεύτερα οικογενειακά ονόματα, ώστε να ξεχωρίζουν οι κλάδοι των μεγάλων οικογενειών. Ποια μπορεί να είναι τα δικά μας αρχικά επίθετα; Από την έρευνα γύρω από κάθε οικογένεια, μπορεί να βγει η απαραίτητη εκείνη πληροφορία που θα μας δείξει πότε πρωτοκατοικήθηκε το χωριό και από ποιους καταγόμαστε.

Πολλά τα ερωτήματα, λίγες οι απαντήσεις. Ας ψάξουμε να τις βρούμε. Ας ψάξουμε να βρούμε κι άλλες. Ας προσπαθήσουμε όλοι, βάζοντας ο καθένας τη δική του ψηφίδα, να σχηματίσουμε, να δημιουργήσουμε, το ωραίο παλίμψηστο που λέγεται «Καμηναράτα».

Κι έτσι για αρχή, ας δείξουμε δυο φωτογραφίες από τον Ταφιό – εικόνες που διέσωσε ο φακός του Μαρίνου Κοσμετάτου, και φυλάσσονται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη του Αργοστολιού.

ΤΑΦΙΟΣ δεκαετία του 1930

Άποψη του Μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής στον Ταφιό από την Παλαιά Πύλη. Διακρίνεται η απαράμιλλης τέχνης Πύλη του Μοναστηριού στην οποία κατέληγε ο παλαιός δρόμος από τα Καμηναράτα που περνούσε μέσα από τα Δαμούτσα. Η Πύλη υπάρχει και σήμερα, αφού οι φοβεροί σεισμοί στο πέρασμα των χρόνων τη σεβάστηκαν. Οι άνθρωποι όμως;

Επίσης, φαίνεται το Παλαιό Καθολικό (Εκκλησία) της Μονής. Οι σεισμοί κι οι άνθρωποι το κατέστρεψαν. Ας παρατηρήσουμε την εντοιχισμένη αψίδα της εισόδου, χαρακτηριστική σε όλες τις παλιές εκκλησιές των Επτανήσων.

Σήμερα και αφού γκρέμισαν αυτήν την ιστορική εκκλησία( να τι κάνει η άγνοια), έφτιαξαν μια με τσιμεντόλιθους και μετά εγκατέλειψαν την περιοχή στην τύχη της!!

Η βρύση του Ταφιού, πηγή Υγεία τη λένε – πηγή υγείας για τους στομαχικούς. Κατά τον Ηλία Α. Τσιτσέλη (Κεφαλληνιακά Σύμμεικτα, τ. Β΄) η διαμόρφωση του χώρου και τα σκαλιά, έγιναν με δωρεά του Παναγή Τζιτζέλη από τα Χαυριάτα. Η βρύση σώζεται και σήμερα. Μόνο το λιθόστρωτο δάπεδο έχει καταστραφεί και τα χορτάρια και τα σπάρτα γύρω της είναι τα μόνα που πίνουν πια το νερό της

ΚΑΜΗΝΑΡΑΤΑ – ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Μέρος Α’

Συνεχίζοντας την έρευνα για το χωριό μας, αρχίζουμε αποδελτιώνοντας τις γραπτές μαρτυρίες ερευνητών που βρίσκονται στη βιβλιογραφία. Τα στοιχεία που παρατίθενται είναι κυρίως ενδεικτικά και σίγουρα απαιτείται πολύ προσπάθεια ώστε να καταλήξουμε σε μια αναλυτική ιστορική καταγραφή. Όμως ακόμη κι αυτές οι ενδείξεις αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια και, κυρίως, τη βάση πάνω στην οποία οφείλουμε με κριτικό πάντα μάτι να πατήσουμε.

Νοταριακό (Συμβολαιογραφικό) έγγραφο του 1471

Στα «Κεφαλληνιακά Χρονικά», τόμος 2, Αργοστόλι 1977, περιοδική έκδοση της Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, περιλαμβάνεται άρθρο του Ιατρού – Ιστορικού, Καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Γερασίμου Η. Πεντόγαλου με τίτλο: «Νοταριακό αντίγραφο Καταλόγου του ΙΕ’ Αιώνα για Δωρητές και Κτήματα της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Ρίφι της Κεφαλονιάς». Το παρόν άρθρο αναφέρεται σε έγγραφο του Νοταρίου Ανωής Αλφόνσου Ρομποτή του 1522, το οποίο μεταγράφει αργότερα (1611) ο Νοτάριος Μεσοχωρίων Αντώνιος Βρυώνης.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι με τον όρο Μεσοχώρια είναι γνωστή η περιοχή μεταξύ Κατωής και Ανωής, η οποία αποτελούσε ξεχωριστό Δήμο έως τον 19^ο αιώνα.

Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει τα χωριά: Χαβδάτα, Νεοχώρι ή Πολυκαλάτα, Φαβατάτα, Μαντουκάτα, Καμηναράτα, Μονοπωλάτα, Παρισάτα και Δελλαπορτάτα.

Στις μετέπειτα διοικητικές μεταβολές, όταν καταργήθηκε ο Δήμος Μεσοχωρίων, η δικαιοδοσία του μοιράστηκε μεταξύ των Δήμων Κατωγητών και Ανωγητών. Τα χωριά έως τα Καμηναράτα προσχώρησαν στο Δήμο Κατωγητών, ενώ τα χωριά Μονοπωλάτα, Παρισάτα και Δελλαπορτάτα ενώθηκαν με το Δήμο Ανωγητών. Το συγκεκριμένο τοπωνύμιο, ως «Μεσαρία» απαντάται στο «Πρακτικό των Κτημάτων της Λατινικής Επισκοπής» του 1264, το σημαντικότερο σωζόμενο κείμενο σχετικά με την Κεφαλονιά στα χρόνια του Βυζαντίου και της πρώιμης Φραγκοκρατίας (330 – 1453).

Ο Ρομποτής στο έγγραφό του τού 1522 αντιγράφει αναγραφή των κτημάτων και των Δωρητών της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Ρίφι, η οποία έχει συνταχθεί το 1471. Επομένως, όλα τα στοιχεία που θα αναφερθούν παρακάτω αφορούν αυτήν την περίοδο, του 15^ου αιώνα. Όπως είναι σαφές, το κείμενο αναφέρεται κυρίως στο Ρίφι, όμως το γειτόνεμα με τα Καμηναράτα δεν ήταν δυνατό να μην επιδράσει έστω και λίγο. Σχετικά με τα Καμηναράτα αναφέρονται στο έγγραφο:

1. 1. Το επίθετο «Καμηνάρης». Κατά τον Πεντόγαλο το επίθετο αυτό αναφέρεται στο κείμενο αυτό για πρώτη φορά. Με το επίθετο Καμηνάρης αναφέρονται, ο Γεώργιος, ο Αυγουστής και ο Ιωάννης. Οι τρεις αυτοί και οι οικογένειές τους αναγράφονται ως ανακαινιστές της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Ρίφι. Επίσης αναφέρονται, ο Νικόλαος Καμηνάρης και ο Βρετός Καμηνάρης δωρητές χωραφιών, ο πρώτος στις Κριτογίες και ο δεύτερος στις Κετροτές στο Πηρακάθι.
2. 2. Τοπωνύμια:

• Το τοπωνύμιο «Κριτογίες» όπου το χωράφι που δωρίζει στην Εκκλησία ο Νικόλαος Καμηνάρης, δεν είναι γνωστό που βρίσκεται.
• Το τοπωνύμιο «Κετροτές» το οποίο το τοποθετεί ο συγγραφέας στο Πηρακάθι. Το Πηρακάθι πρέπει να είναι το σημερινό τοπωνύμιο «Περακάθια» στο Ρίφι. Το τελευταίο αυτό αναφέρεται ήδη από το 1264 στο Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής. Άρα οι Κετροτές πρέπει να είναι περιοχή – μεριά – κοντά στα Περακάθια.
• Το τοπωνύμιο «Απάνω Κάμπος» το οποίο είναι θέση στα Καμηναράτα, ο Απανόκαμπος.
• Το τοπωνύμιο «Πηροβόλου», το οποίο ο Πεντόγαλος το ταυτίζει με το σημερινό «Πριόβολο» που βρίσκεται πάνω από τον «Απάνω Κάμπο» δηλαδή τον Απανόκαμπο.
• Το τοπωνύμιο «Καρές» που ταυτίζεται ίσως (Πεντόγαλος) με το τοπωνύμιο του Πρακτικού του 1264, «των Καρέων». Το τοπωνύμιο δηλώνει θέση με καρυδιές, όμως το προκείμενο επειδή ορίζεται κοντά στην Εκκλησία του Αγίου Ηλία, που είναι ο Άη Λιάς του χωριού, μια και δεν υπάρχει άλλη Εκκλησία αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία κοντά στο Ρίφι, φαίνεται ότι είναι κοντά στα Καμηναράτα.

1. 3. Η Εκκλησία του χωριού, ο Προφήτης Ηλίας.

Ας τα δούμε λίγο αναλυτικότερα. Όσον αφορά τα τοπωνύμια, η μαρτυρία οποιουδήποτε γνωρίζει είναι πολύτιμη και παρακαλούμε γι’ αυτή.

Το επίθετο «Καμηνάρης» είναι γνωστό ότι δε συναντάται πλέον στο χωριό. Όμως αυτό το γεγονός πρέπει να είναι προϊόν των τελευταίων δεκαετιών, ίσως του τελευταίου αιώνα. Αυτό συμπεραίνεται διότι στο δίτομο κατάλογο διαθηκών που δημοσίευσε ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, Γ. Ν. Μοσχόπουλος, αναφέρονται τα εξής ονόματα διαθετών που κατοικούν στα Καμηναράτα (σε παρένθεση το έτος σύνταξης της διαθήκης) :

• Καμινάρης Βαρτζαμάκης του Βασιλείου (1828)
• Καμινάρης – Αντωνάτος Νικόλαος του Γερασίμου (1849)
• Καμινάρης – Διονυσάτος Γεράσιμος του Ζαφείρη (1857)
• Καμινάρης – Διονυσάτος Ζαφείρης του Μαντζαβίνου (1844)
• Καμινάρης – Λαδάς Σπύρος του Μικέλη (1831)
• Καμινάρης – Μαρούλης Θωμάς του Παναγή (1845)
• Καμινάρης – Μαρούλης Χαράλαμπος του Δανέλη (1852)
• Καμινάρης – Σταθάτος Ιωάννης του Μάρκου (1853)

Από τον παραπάνω κατάλογο, ο οποίος είναι ενδεικτικός, φαίνεται ότι τουλάχιστον πέντε (5) από τα σημερινά επίθετα του χωριού και συγκεκριμένα τα, Αντωνάτος, Διονυσάτος, Λαδάς, Μαρούλης και Σταθάτος αποτελούν τον 19^ο αιώνα δεύτερα επίθετα του αρχικού επιθέτου «Καμηνάρης». Επιπλέον αναφέρεται το 1828 το επίθετο «Καμηνάρης» μόνο του, χωρίς δεύτερο επίθετο προσδιοριστικό. Μπορεί, επομένως, με ασφάλεια να υποτεθεί ότι μια από τις αρχικές οικογένειες του χωριού είναι η οικογένεια «Καμηνάρη», η οποία με το πέρασμα των χρόνων και για διευκόλυνση προσέλαβε ως δεύτερα επίθετα κάποια, αν όχι όλα, από τα σημερινά. Το να προσλαμβάνουν οι μεγάλες οικογένειες δεύτερα επίθετα στην πορεία του χρόνου, ώστε να ξεχωρίζουν οι διάφοροι κλάδοι είναι χαρακτηριστικό στην Κεφαλονιά.

Αναφέρουμε ως παράδειγμα τις οικογένειες Τυπάλδου (Χαριτάτοι, Ιακωβάτοι, Μπασιά, κλπ.), Λοβέρδου (Σταθακάτοι, Κωστή, Δοττοράτοι, Μικελακάτοι, κλπ.), Γεννατά (Ευθυμιάτοι, Τσιμαράτοι, κλπ.).

Η υπόθεση αυτή χρειάζεται επιπλέον έρευνα και επιβεβαίωση.

Η απογραφή του 1583

Το 1581 η Βενετία αποστέλλει ως Γενικούς Προβλεπτές στην Κρήτη και στα Επτάνησα τους Ιωάννη Γκρίττι (Zuane Gritti) και Ιούλιο Γκαρζόνι (Giulio Garzoni) με έκτακτες εξουσίες (δικτατορικά δικαιώματα), όπως αναφέρεται στο άρθρο του Σ. Γ. Σπανάκη «Οι οικισμοί της Επτανήσου και οι Κάτοικοί των τον 16^ο Αιώνα» που δημοσιεύθηκε στο «Κεφαλληνιακά Χρονικά, τόμος 2, Αργοστόλι 1977, περιοδική έκδοση της Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών». Αυτό συμβαίνει διότι η Βενετία ανησυχεί. Το 1571 έχασε την Κύπρο από τους Τούρκους, σημαντικό σταθμό στις κτήσεις της. Παρά την ήττα των Τούρκων στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1572, αντιλαμβάνεται ότι σειρά έχει η Κρήτη και τα Επτάνησα.

Οι Ιερά Συμμαχία (ενωμένοι στόλοι των Κρατών της Χριστιανικής Ευρώπης) που νίκησε στη Ναύπακτο, δεν είναι εύκολο να ξανασχηματιστεί. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζει ποιά ακριβώς είναι η κατάσταση στα νησιά, πόσος ο πληθυσμός, πόσοι μπορούν να στρατευθούν στον αγώνα εναντίον της Τουρκίας. Γραμματέας των Προβλεπτών είναι κάποιος Πέτρος Καστροφύλακας (Piero Castrofilaca) μάλλον γεννημένος στον Χάνδακα (Ηράκλειο) της Κρήτης.

Ο Καστροφύλακας διενεργεί απογραφή, της οποίας το κείμενο σώζεται έως σήμερα στη Μαρκιανή Εθνική Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Στοιχεία από την απογραφή αυτή σχετικά με την Κεφαλονιά έχουν δημοσιευθεί, εκτός από το παραπάνω άρθρο, από τον Η. Α. Τσιτσέλη στα Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμος Β’.

Τα Καμηναράτα αναφέρονται στην απογραφή ως “Caminarata” με πληθυσμό, σαράντα τέσσερεις (44) άνδρες, ενενήντα επτά (97) γυναίκες και κοπέλες, σαράντα οκτώ (48) αγόρια και έντεκα (11) γέρους. Σύνολο πληθυσμού: διακόσια (200) άτομα. Πρόκειται επομένως για σημαντικό χωριό μια και, ενδεικτικά, το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου στη Λειβαθώ και το Προάστιο του (Castro et Borgo), η πρωτεύουσα τότε της Κεφαλονιάς, έχουν μαζί οκτακόσια πενήντα εννιά (859) άτομα πληθυσμό.

Συμπέρασμα

Στο παρόν αναφερόμαστε σε δυο χρονικά σημεία της ιστορίας του χωριού.

Το πρώτο είναι το 1471 και το δεύτερο το 1583. Στο κείμενο του 1471 δεν αναφέρεται το χωριό, δεν είναι απαραίτητο άλλωστε μια και το κείμενο αφορά το γειτονικό χωριό Ρίφι. Αναφέρονται όμως (α) το επίθετο «Καμηνάρης» το οποίο συσχετίσαμε με τα Καμηναράτα βασιζόμενοι στον κατάλογο διαθηκών του Γ. Ν. Μοσχόπουλου, (β) τοπωνύμια κοντά στο χωριό που συνδέονται με την οικογένεια «Καμηνάρη» και (γ) η Εκκλησία του Προφήτη Ηλία.

Στο κείμενο του 1583 αναφέρεται ευθέως το χωριό με το σημερινό του όνομα και με πληθυσμό διακόσιους (200) κατοίκους. Άρα, τα Καμηναράτα υπάρχουν ως οικισμός και μάλιστα σημαντικός, τουλάχιστον από το 1583. Από το στοιχείο αυτό μπορεί να εξαχθεί ως πόρισμα ότι η επιδρομή που κατέστρεψε το παλιό χωριό Γερακαριό έγινε σίγουρα πριν από το 1583. Δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι μια από τις αρχικές οικογένειες του χωριού είναι η οικογένεια «Καμηνάρη», η οποία πρωτοαναφέρεται κατά τον Πεντόγαλο το 1471. Τρίτο, δε, συμπέρασμα είναι ότι η Εκκλησία του χωριού που αναφέρεται το 1471, πιθανόν ταυτίζεται με αυτή του Προφήτη Ηλία που αναφέρεται στο Πρακτικό του 1264. Συνεχίζεται

ΚΑΜΗΝΑΡΑΤΑ – ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Μέρος Β’

1. 1. Πρακτικό της Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 – Επιτομή του Πρακτικού – Θεωρία Αντωνακάτου

Ένα ζήτημα που μπορεί να αποβεί σημαντικό στην αναζήτηση των χναριών που άφησαν τα Καμηναράτα και οι κάτοικοί τους είναι η θεωρία της πασίγνωστης καλλιτέχνιδας και λογίας κ. Ντιάνας Αντωνακάτου, ότι το Κάστρο της Κεφαλληνίας, η έδρα της Διοικήσεως και της Επισκοπής, δεν είναι το, σήμερα αναγνωριζόμενο ως τέτοιο, Κάστρο του Αγίου Γεωργίου στη Λειβαθώ αλλά το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου στο Ρίφι, λίγο βορειότερα από το χωριό μας. Η θεωρία αυτή βασίζεται στην αναγνώριση τοπωνυμιών που αναφέρονται στο Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής του 1264, καθώς και στην Επιτομή του Πρακτικού αυτού η οποία συντάχθηκε το 1677[1]. Σύμφωνα με τα γραφόμενα στα δύο αυτά έγγραφα (Πρακτικό και Επιτομή) το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου ορίζεται από τους συγγραφείς στο «μέρος Παλικής» και στην περιοχή «Αυλώνος». Επίσης, αναφέρεται σε νοταριακές πράξεις του 17^ου αιώνα του Νοταρίου Καμηναράτων Αντωνίου Βρυώνη. Η περιοχή του Αυλώνος, κατά την Αντωνακάτου, βρίσκεται κοντά στο Κάστρο και εντάσσεται σε αυτή ο ναός του Αγίου Ηλία των Καμηναράτων. Τα τοπωνύμια της περιοχής έχουν κατά 70% εντοπισθεί[2] στο Λαγκάδι και στη Χούνη, στα ανατολικά του χωριού. Επιπλέον, αναφέρει στο ίδιο, ότι και αυτό το όνομα του «Αυλώνα» έχει εντοπισθεί σωζόμενο κοντά και ανατολικά του Αγίου Ηλία. Τέλος, στο Κάστρο αυτό εκτός από την έδρα της Διοίκησης του Νησιού, αλλά και του Βυζαντινού Θέματος Κεφαλληνίας, ευρίσκεται και η έδρα της Επισκοπής Κεφαλληνίας, τουλάχιστον μέχρι την κατάργησή της από τους Φράγκους Ορσίνι το 1207. Για το λόγο αυτό αναφέρεται στο Πρακτικό και ως «Παλαιά Επισκοπή» σε αντιδιαστολή με τη Λατινική, αλλά και με τη νεώτερη επανιδρυθείσα (μεταξύ των ετών 1448 και 1463) επί Τόκων Ορθόδοξη, η οποία εδρεύει πια κοντά στο νέο Κάστρο – έδρα των Ηγεμόνων, στη Λειβαθώ.

Σημαντικό τεκμήριο, κατά την Αντωνακάτου, στην αναγνώριση του Κάστρου του Αγίου Γεωργίου Παλικής ως έδρα της Διοικήσεως και της Επισκοπής αποτελεί η ανάγκη ιδρύσεως του Θέματος Κεφαλληνίας. Τα Θέματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτελούσαν ιδιαίτερες Διοικητικές και Στρατιωτικές μονάδες με στόχο την καλύτερη Διοίκηση της Αυτοκρατορίας, την ευχερέστερη οργάνωση του Στρατού και την άμεση άμυνα των συνόρων της από τυχόν επιδρομές. Το ναυτικό αυτό Θέμα στα Δυτικά της Αυτοκρατορίας ιδρύθηκε ώστε να αποτελέσει τον κυματοθραύστη απέναντι στους επιδρομείς, πρώτα τους Άραβες της Σικελίας και της Βόρειας Αφρικής καθώς και τους Φράγκους της Δύσης και κατόπιν και επιπρόσθετα στους Νορμανδούς της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας. Ιδρύεται, κατά τον Λιβιεράτο¹, το 641 μ.Χ. ως δευτερεύον, αλλά μετά την κατάκτηση της Κάτω Ιταλίας η σημασία του ενισχύθηκε. Το Θέμα αναφέρεται από το 809 και μνημονεύεται έως τον 11^ο αιώνα. Το Θέμα ονομαζόταν απλώς Κεφαλληνία, όπως και η πρωτεύουσα πόλη. Αλλά πού βρισκόταν; Η Παλική, όπως αναφέρεται από το Μεσαίωνα η περιοχή της Αρχαίας πόλης των Παλλέων, είναι το Δυτικότερο τμήμα της Κεφαλληνίας, είναι εύφορη, είναι η πολυπληθέστερη του Νησιού, πεδινή σε μεγάλο βαθμό και διαθέτει άμεση εποπτεία της θάλασσας από την οποία θα ερχόντουσαν οι επιδρομείς (ας θυμηθούμε εδώ την καταπληκτική θέα που παρέχει το χωριό μας).

Εδώ ακριβώς είναι τα επιχειρήματα της Αντωνακάτου για την έδρα του Στρατηγού – Διοικητή του Θέματος, του Επισκόπου και της πρωτεύουσας.

Κάστρο στη Δυτική οροσειρά του Νησιού, άλλο ένα προς τον Κόλπο (η Αρχαία Πάλλη),

άφθονη καλλιεργήσιμη γη, πληθυσμός για να επανδρώνει τη Φρουρά και να παράγει τα αναγκαία, να γιατί το Κάστρο – Πρωτεύουσα πρέπει να είναι το Κάστρο στο Ρίφι. Άλλωστε, το Ρίφι είναι από τα λίγα χωριά της επαρχίας που αναφέρεται ήδη από το 1264 (Πρακτικό). Κοντά στο Κάστρο αυτό βρίσκεται η πλουσιότερη Μονή που αναγράφεται στο Πρακτικό, η Μονή του Αγίου Αποστόλου Εσδρός (Μονή Αγίου Αποστόλου Έσδρα).

Στην έκδοση του Θ. Στ. Τζανετάτου[3] ο επιμελητής της έκδοσης αναγράφει στα ακόλουθα σημεία ότι σχετίζονται με τα Καμηναράτα: (α) στο Πρακτικό:

1. 1. χωράφι των Καρέων, το οποίο είναι κοντά και συνεχόμενο με το
2. 2. χωράφι του Φλεβοτόμου
3. 3. χωράφι της Ελαίας
4. 4. χωράφι στην περιοχή Αμπελοβούλου
5. 5. χωράφι του Παλαιού Αλωνίου το οποίο είναι σε ύψωμα, φθάνει σε δρόμο και ορίζεται από
6. 6. το λαχίδιο του Χοϊδά, και
7. 7. το αμπέλι του Προεδράτου.
8. 8. άλλο χωράφι του Παλαιού Αλωνίου που φθάνει μέχρι τα σπίτια του Αβάσταγου
9. 9. χωράφι κάτω από το προηγούμενο κοντά σε τράφο
10. 10. αρμάκι έξω από τον τράφο κοντά στο χωράφι της μοναχής Μαστραγγέλενας
11. 11. χωράφι του Πεντινέος, δυτικά από τα εξάμπελα, κοντά στο χωράφι του Κουκούλου
12. 12. χωράφι κάτω από το προηγούμενο και κοντά στο χωράφι του Γρηγορίου και στα αμπέλια
13. 13. χωράφια στην ίδια τοποθεσία από τις Αλωπότρυπες, από το αμπέλι του Αβάσταγου μέχρι τα όρια του χειμάρρου
14. 14. χωράφι του Κλήσματος
15. 15. χωράφι που ξεκινάει από του Νικολάου του Δρόγγου και κοντά, βόρεια, στον Ιερό Ναό του Αγίου Λέων (Ηλία;)
16. 16. χωράφι στην περιοχή του Κινιδρίου, που λέγεται και της Πλαγίας
17. 17. χωράφι του Διακοπτού
18. χωράφι των Πηγαδακίων
19. χωράφι από του Χοϊδά κάτω από την τοποθεσία του Βελλερίτη, κοντά και συνεχόμενο με το χωράφι του Θεοκτίστου του Μαγουλά
20. χωράφι από του Λέοντος του Δρογγαρόπουλου στην τοποθεσία του Αγίου Βλασίου
21. 
    
22. χωράφι από του Μιχαήλ του Μιτζόπουλου που λέγεται του Ηλία του Καμ[μπου;] κοντά στο χωράφι της Κακομίλενας
23. 22. χωράφι μετά το προηγούμενο που λέγεται της Λαγγαδού, κοντά στο χωράφι του Κωλοκυνθά
24. 23. χωράφι από του Λέοντος υιού του Βασιλείου του Δρόγγου στην τοποθεσία του Κινιδρίου, το οποίο λέγεται του Σωτήρος της Ξυλοκερατέας και βρίσκεται επίσης κοντά στο χωράφι του Μονοκιθρά
25. 24. χωράφι κάτω από το παλαιό αλώνι της εκκλησίας
26. 25. χωράφι από του Ιερεά Υπατίου του Ραζή που λέγεται και της Πλαγίας και είναι κοντά στο χωράφι του Νικολάου του Αρχιτέκτονος
27. 26. χωράφι μετά από το προηγούμενο το οποίο λέγεται της Ληγίας και είναι κοντά στο χωράφι του Μονοκιθρά
28. 27. λαχίδιο μετά το προηγούμενο και κοντά στο χωράφι του Ζυγολουρά
29. 28. χωράφι που ξεκινάει από χωράφι των Μαχεράδων του Καμπησίου, είναι κοντά στο χωράφι του Δρόγγου και στο χωράφι του Ζουμά και του Καλύβα
30. 29. χωράφι που ξεκινά από του Νικολάου υιού του Κόμητος του παπά Καλού κοντά στο Ναό του Αγίου Λέοντος (Ηλία;) και επίσης κοντά στου Ενοικιάτου
31. 30. χωράφι μετά το προηγούμενο στην Αγία Κυριακή στην τοποθεσία του Κουκουνέως
32. 31. χωράφι μετά του Θαλασσηνού του Μονοκιθρά στην περιοχή του Κινιδρίου, το οποίο λέγεται των Αγρίων του Λαγγαδίου και είναι κοντά και συνεχόμενο με το χωράφι του Κουλαΐτη
33. 32. χωράφι από του Ιωάννου του Κουλαΐτη στην τοποθεσία του Κινιδρίου που λέγεται και του Κλήσματος, κοντά στο χωράφι του Ιερέως Βασιλείου του Δημητρόπουλου
34. 33. χωράφι στο Δρογγαρικό κοντά στο αμπέλι του Αγίου Εσδρός
35. 34. αμπέλια στην τοποθεσία του Αυλώνος, (α) από του Γερακάρι στην περιοχή που λέγεται Κουφοκαρέα, είναι συνεχόμενο και κάτω από το αμπέλι του Τιμοθέου, (β) αμπέλι το λεγόμενο Ασπρόγειο, κοντά στο αμπέλι του Τζητζήρου και του Τιμοθέου και (γ) αμπέλι στο ίδιο μέρος με το προηγούμενο που λέγεται του Ίλακος, ξεκινάει από του Θωμά του Καρβουνά μαζί με το από πάνω αμπέλι που ξεκινάει από του Γερακάρι
36. 35. άλλα αμπέλια στην ίδια τοποθεσία (του Αυλώνος;) (α) το λεγόμενο Βαρύ μαζί με του Δαυγάτου που είναι κάτω από της Φέλερης και κοντά στο αμπέλι του Κολυανδράτου, (β) αμπέλι των Καταπέτρων μαζί με της καρέας, (γ) αμπέλι πάνω από το αμπέλι του Τζητζήρου μετά το αμπέλι του Φλεβοτόμου

(β) στην Επιτομή του Πρακτικού του 1264 η οποία συγγράφεται το 1677:

1. χωράφι στα Χαλέπεδα με αρμάκια στην τοποθεσία Ξερά, κοντά στου Κοληβά, το οποίο το έχουν από το Μανοτά
2. χωράφι στα Πηγαδάκια
4. χωράφια τα οποία έχουν από το Μιχαήλ το Μιτζόπουλο (α) στου Λια τον Κάμπο κοντά στης Κακομύλενας, (β) χωράφι στη Λαγκάδα, (γ) χωράφι στην Κουτζουπιά του Σωτήρος, (δ) χωράφι κάτω από το παλαιό αλώνι της εκκλησίας
5. χωράφι στην Πλαγιά, κοντά στου Νικολάου του Αρχιτέκτονος
6. χωράφι στην Ελέα κοντά στου Μονοκηθρά
7. λαχήδιο του Καμπησίου, κοντά στου Ζωμά και του Καλήβα
8. χωράφια που έχουν από το Νικόλα Κομάτο του παπά Καλού, (α) κοντά στην εκκλησία του αγίου Λέωντος (Ηλία;), (β) στην Αγία Κυριακή
9. χωράφι στα Άγρια Λαγκάδια συνεχόμενο με το χωράφι του Κολαΐτου
10. χωράφι στο Κλείσμα
11. χωράφι στα Πηγαδάκια
12. αμπέλι πάνω από το πηγάδι και κοντά στο αμπέλι του Μερκούρι με δένδρα
13. αμπέλια στον Αβλώνα (α) της Κουφοκαριάς συνεχόμενο και κάτω από το αμπέλι του Τιμοθέου, (β) στο Ασπρόγιο κοντά στο αμπέλι του Τζιτζήρου και στου Τιμοθέου, (γ) στο Αβλάκι μαζί με το από πάνω που τα έχουν από το Θωμά τον Καρβουνά
14. αμπέλια στον ίδιο τόπο (Αβλώνα;) (α) στο Βαρύ με το από κάτω (β) του Δαυγάτου, κοντά στο Κολιανδράτο
15. αμπέλι κοντά στα προηγούμενα, στα Κατάπετρα με της καρίας
16. αμπέλι πάνω από το αμπέλι του Τζιτζήρου
17. αμπέλι στις (στους) Πεντρακοσιές (Πεντρακοσιούς;)
18. αμπέλι στο Δραγάτι κάτω από το δρόμο
19. αμπέλι στην Άμπελο
20. αμπέλι στον Αμπελόβουλο
21. χωράφι στα Παλιάλωνα πάνω σε ύψωμα και καταλήγει σε δρόμο προς το μέρος της Καριάς και φθάνει στο λαχίδι του Χοϊδά και στο αμπέλι του Προεσδράτου
22. χωράφι του Παλιάλονου που κατεβαίνει έως τα σπίτια του Αβάσταγου
23. χωράφι κάτω από το προηγούμενο, κοντά στου Χοϊδά και στον τράφο
24. αρμάκι έξω από τον τράφο κοντά στο χωράφι της Μαστραγγέλενας
25. χωράφι στον Πεντικιά προς τον πουνέντε χωράφι κάτω από το προηγούμενο
26. χωράφι στις Αλοπώτριπες από το αμπέλι του Αβάσταγου από το οποίο το χωρίζει το ποτάμι, έως το αρμάκι του Αρταβάσδου από το οποίο το χωρίζει ο αγγώνας του πηγαδιού και ανεβαίνει από την εκκλησία του αγίου Βλασίου

Στο σημείο αυτό θα ήταν καθοριστική η συνεισφορά των χωριανών μας, όποιων γνωρίζουν αν τα παραπάνω τοπωνύμια ή κάποια από αυτά βρίσκονται και διατηρούνται έως σήμερα στην περιφέρεια του χωριού μας, έστω και τροποποιημένα ή παραφθαρμένα ώστε να τα ταυτοποιήσουμε. Για παράδειγμα, το τοπωνύμιο «Ξυλοκερατέα» πιθανόν είναι το σημερινό τοπωνύμιο «Κουτσουπιά».

---

[1] Ν. Αντωνακάτου, «Θέσεις, περιβάλλον, περιουσιακά στοιχεία Βυζαντινών Μονών του 13^ου αιώνα στην Κεφαλονιά με βάση το Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264», Πρακτικά Ε’ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου 1986, Κεφαλληνιακά Χρονικά, Αργοστόλι 1989, σελ. 513 – 594.

[2] Ν. Αντωνακάτου, «Θέσεις, περιβάλλον, περιουσιακά στοιχεία Βυζαντινών Μονών του 13^ου αιώνα στην Κεφαλονιά με βάση το Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264», Πρακτικά Ε’ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου 1986, Κεφαλληνιακά Χρονικά, Αργοστόλι 1989, σελ. 528.

[3] Θ. Στ. Τζανετάτου, «Το Πρακτικόν της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 και η Επιτομή αυτού. Κριτική έκδοσις αυτών», εν Αθήναις, 1965.